Gerçek Edebiyat

Karikatürist Mustafa Bilgin’in son karikatür albümü Hayat Sanat Durumlar Anlar adıyla yayınlandı. Albüm tümüyle, edebiyattan resme, tiyatrodan müziğe sanat türleriyle ilgili 78 karikatürden oluşuyor.

Kendisi de bir sanat dalı olan karikatürün diğer sanat dallarını konu etmesi karikatüristlerin pek yaptıkları şey değildir.

Daha çok günlük davranışlarımız ve politikacılar/politika üzerine yapılmış (sosyal ve siyasi) karikatürlerle karşılaşırız.

Edebiyat abartı sanatıdır. Belleğe kazıyabilmek için çarpıcı betimlemeler abartılı olarak yapılır.

Leonardo da Vinci'nin 1485–1490 yılları arasında yapıldığı düşünülen
Vitruvius Adamı adlı çizimi   

İşte karikatür bunu çizgiyle yapar. Üstelik komik ve iğneleyici özellik katar. Eleştirel bilinç karikatür sanatçısının karakteridir.

Karikatür bize Fransızlardan gelmiş bir kavram. Ama onlara da İtalyanca ‘yüklemek’ veya ‘sorumlu tutmak’ anlamına gelen caricare sözcüğünden geçmiş. Yani çizgiye anlam yüklemek.

Bilinen en eski modern karikatür örneğinin, insanları gözlemleyen ve belirli kusurlarını modele dökmek için çizen Leonardo da Vinci tarafından verildiği kabul edilmektedir. Leonardo’nun amacı özgün olanın, bir portreden daha vurucu olduğu izlenimi vermek istemesiydi.

Daha sonra İngiliz ve Fransızlar karikatür sanatını iyice benimsediler. Dünyada yayımlanan ilk karikatür kitabı İngiltere'de basılan  Mary Darly'nin A Book of Caricaturas (1762) adını verdiği eser kabul edilir. Yalnızca İngiltere’de değil belki de dünyada en çok görülen diğer bir deyişle en ünlü karikatür 1805’te James Gillray'in yaptığı İngiltere Başbakanı William Pitt ve Napolyon’un dünyayı bir pasta gibi yemek için keserken çizdiği karikatürüdür.

Pompei antik kentinde duvardaki bir grafitinin de bir politikacının karikatürü olarak kabul edilmektedir.

 Pompei antik kentinde bir politikacının duvara çizilmiş karikatürü   

Günümüzde karikatür belli bir kültüre ulaşmış geniş vatandaş kesimleri için tartışılmaz vazgeçilmez bir sanattır. Karikatür sanatı artık tıpkı roman ve şiir gibi hemen hemen her ülkede okuyucusu ve hayranı bulunan, düzenli olarak dergiler ve kitaplar halinde satılabilen bir sanat haline gelmiştir.

Türkiye’de karikatür Karagöz ve minyatür sanatını katmazsak Batı etkisiyle gelişmiş bir sanat dalıdır. Osmanlı döneminde ilk karikatür 1867'de yayımlanmıştır. O günden bu güne de yasaklanan etkisinden korkulan bir sanat dalı olarak türlü şekillerde baskı ve sansüre de uğramış görkemli bir tarihi vardır.

Cumhuriyet dönemimiz muhteşem karikatür sanatçıları yetiştirmiş siyasal erkin de karikatürle ilişkisi onun karşısında yenilgiyle sonuçlanalı epey zaman olmuştur.

MUSTAFA BİLGİN ve YAZISIZ KARİKATÜR

Mustafa Bilgin daha çok yazısız karikatür yapan bir sanatçımızdır. 1950’den bu yana yaygınlaşan yazısız karikatüre yakınlık duyduğunu belirten Bilgin’in bazen bu kuralını bozduğu görülüyor.. Bilgin “Daha çok yarışmalarda, sergilerde karşılaştığımız yazısız karikatürün, insanı yaşadığı her coğrafyada, üzerinde on yıllar geçse de anlamını yitirmemesi gibi bir özelliği vardır.” diyor kitabının önsözünde. Belki de eğer bir çizgi sanatıysa, karikatüre yakışan budur.

Türkiye’nin karikatürcü okulu ünlü Gırgır dergisinin amatörlere ayrılmış arka sayfası bu tür yazısız karikatürler yayınlıyordu. Genç Mustafa Bilgin'in karikatürü de orada yayınlanmıştı.

Mustafa Bilgin o günden bugüne durmadan çiziyor. Ulusal uluslararası ödüller aldı. Sergiler açtı.

2003 yılından 2013 yılına kadar tam 10 yıl aralıksız, Cumhuriyet gazetesinde 'Hayat Epik Tiyatrosu' başlıklı bant karikatürleriyle unutulmazlar arasına girdi.

Ancak gazete karikatürleri Bilgin’i oldukça yormuştu. Bir de ‘siyasi karikatürist’ olarak tanınmasına neden olması, yani 24 saatini alan yorucu bu durum, oldukça canını sıkmıştı.

Son olarak Avusturya’da çıkan Tuna dergisi için çizdiği karikatürler belki de kendisinin en çok istediği karikatürleri çizmesine olanak sağladı. Burada ‘Yazı Tura/Çizi Tuna’ başlığıyla çizdiği karikatürler ‘gönlündeki karikatür'e yakın karikatür oldu.

İşte son karikatür albümü Hayat Sanat Durumlar Anlar kitabı bu karikatürlerden oluşuyor ağırlıkla.

HAYAT SANAT DURUMLAR ANLAR

Türkiye’de sanat, Batı’daki ilk gelişmesinde dünyanın en büyük zenginlerinin desteğini alan sanat gibi hiçbir zaman el üstünde tutulmadı. Batı sanat ve edebiyatını Rotchildler kurdu dersek, bizdeki fakirliğin acınası hali daha iyi anlaşılır.

Ama dünya halkları içinde özel bir yere sahip ve bence çok özel yetenekler barındıran Türk insanı, sanatla ilişkisini hiçbir zaman bırakmadı. Karikatüristlerimiz, karikatür sanatımız nedense bana sanatla ilişkimizin turnusol kâğıdı, bir ölçütü geldi hep.James Gillray'in yaptığı The Plumb-pudding in danger (1805).   

Mustafa Bilgin’in karikatürlerinde müthiş bir hümanist yan var. İnsanlarımızın gizli saklı ruh hallerini bu denli ayrıntılı kavrayışı, iyi hatta büyük yazar ve sanatçıların gözlem gücüne sahip olduğunu gösteriyor. Zaten sanat beş duyu organının yeteneği değil midir?

Oyuncuların giysilerini alan sıradan bir terzinin ölçümünü bile sahnede yaptıran yönetmen, çocukları kitap okumaya alışsın diye yırtınan ana babaların tedirginliğini, güzel bir koltuk sıcak çay bisküvi eşliğinde hazırladıkları köşeye çocuklarını aldıklarındaki hallerini gösteren karikatür, deniz kenarında şiir yazmaya çıkmış romantik bir şairin boğulan bir insanın imdat eline karşı kayıtsız tavrındaki gerçek yaşama yabancılaşmış şair halleri, yazar kocanın eşinin, yatağındaki yalnızlığı ve düşmanlığı, zindanında yemek bırakmak için kapı aralanınca o ışıkta eski bir gazete parçasını okumaya çalışan hükümlü, oğluna masal okuyan babanın kendisinin masala kıpılıp gitmesi, camdan taş atılan taş yontucu heykeltraş, sokak müzisyenlerinin sesini hoparlörden dinleyen kör, sürrealist ressamın sergisine çingene kızın yorumu, Van Gogh’un kulağı sarılı tablosunun gerçek nedeni… gibi tam 78 karikatür insanı güzel/duyusal bir yolculuğa çıkarıyor. Kâh düşündürüyor, kâh gülümsetiyor. Ben her seferinde değişik bir duygu içine girdim.

Mustafa Bilgin'in karikatürlerinde, halkın sanatçılarla değil de sanatçı bireylerin halkla ilişki kurmadaki çarpık durumları daha temel sorunsal olarak öne çıkıyor.

Mustafa Bilgin’in Hayat Sanat Durumlar Anlar karikatür albümü tekrar tekrar bakma isteği duyuran, herkesin kitaplığında olması gereken, kendisi de sanat yapıtı niteliğinde bir albüm kitap.

Bilgin kitabın arkasındaki notta, “Bilmem ki bu hız çağında sizler düşünsel olarak katılıp, karikatürlerimin ‘sanat yolculuğu’nu tamamlaması için zaman ayırabilecek misiniz?" diyor.

Zaman, Mustafa Bilgin'in karikatürlerine daha muhtaç bence!

Hayat Sanat Durumlar Anlar
_{Bilgin Karikatür Albümü}
Kaynak Yayınları

Ahmet Yıldız
Gerçekedebiyat.com