Gerçek Edebiyat

Amerikalı yazar Richard Ford tarafından kaleme alınan ve Jaguar Yayınları tarafından özenli bir edisyonla Türkçe yayınlanan Kanada romanının arka kapağında yer alan spotlarda John Banville’in “21. Yüzyılın ilk büyük romanlarından.” ibaresi yer almakta.

Yayınevlerinin, “sarsıcı, çarpıcı, sıra dışı, muhteşem, tokat yemiş gibi oldum” (!) türünden köpürtmelerine ziyadesiyle maruz kalmış bir edebiyat ortamında yaşamakta olduğumuz için bu tüm ibarelere kuşku ile yaklaşmak, koruma kalkanı kullanmak artık hepimizde alışkanlık haline geldi

O yüzden bu tür ibarelerin yer aldığı tanıtım metinlerine bakmadan, önyargı edinmeden romanları okumak yeni iştigal alanımız.

Fakat bazen sütten ağzı yanmış olarak yoğurdu üfleyerek yemek çok şeyi kaçırmamıza neden olabilir.

İşte o şekilde, aşırı tedbirli davranıp kaçırmamamız gereken romanlardan biri Kanada. Yani John Banville’in değerlendirmesi son derecede yerinde.

Kanada son yarım yüzyıldır, neo-liberal ekonomi anlayışının edebiyattaki yansıması olarak kültürel yaşamı kuşatan post-modern cambazlıkların, beyin bulanıklığı yaratan bilgiçliklerin ve küstah oyunbazlıkların tamamen dışında çok değerli bir roman. Anlatımcı bir formda, bildungsroman tekniği ile kaleme alınmış eser, roman sanatının altın çağı olan 19. Yüzyıl bilgeliğini anımsatan bir yaşam varsıllığı ve edebiyat estetiğini içermekte.

Romanın sade ve net konusu, olay örgüsünün akışındaki olağanlık ve tekdüze imiş gibi yansıyan anlatım ritmi onu basitliğe değil bilgeliğe taşıyor. Sade ve akıcı metinlerin betimlerinde derin bir yaşam bilgeliği ve olgun bir edebi tonlama mevcut.

Kanada romanından Emprestyonist dönem Rus ve Fransız edebiyatının okuma tadını almak mümkün. Kuşkusuz buna eklenen bir unsur olarak, Amerikan dünyasının beklenmedik ve -bizler için- alışılmadık davranış ve duygu durumlarını öğrenmek apayrı bir varsıllık katmakta esere.

KANADA ROMANININ KONUSU

Roman, on beş yaşında, biri erkek, diğeri kız, iki evlada sahip dört kişilik bir Amerikalı çekirdek ailenin ebeveyninin, aile ekonomik darboğaza girdiğinde akıl dışı bir karar alarak banka soymaya kalkması ve yakayı ele vermesi ile çocukların ortada kalması ve sonrasında başlarından geçenleri, ucuz yazarlara mahsus melodramatik betimlere sapmadan, ağırbaşlı bir şekilde uzun uzadıya, birinci tekil şahıs roman kahramanı 15 yaşındaki Dell Parsons’un ağzından anlatıyor.

Kimi zaman içinizde, son derecede basitmiş gibi gözüken bazı hususların neden bu kadar ayrıntılı anlatıldığına dair itirazlar beliriyor olsa da bunların Amerika ve Kanada toplumunun duygu dünyasını layıkıyla yansıtabilmek için ne kadar gerekli olduğunu ilerleyen bölümlerde görüyorsunuz.

Romanda Salinger’in ünlü başyapıtı  The Catcher in The Rye  (Çavdar Tarlasında Çocuklar) romanı ile yazınsal benzerlik ve akrabalık bulunduğunu da bu arada belirtmiş olalım.

Hepimiz lise yıllarındaki biyoloji ve fizik derslerinde klişeleşmiş bir şekilde biz öğrencilere belletilen “ozmoz” sözcüğünün tarifini anımsarız: “Arada canlı bir zar ve zarın iki tarafında yoğunlukları farklı iki sıvı olursa arada bir geçişme olur ki buna ozmoz denir.” İşte bu betimlemeyi Amerika ve Kanada için de yapmak mümkün.

Birbirine ziyadesiyle benzeyen, arada gevşek bir sınır olan ve duygu-davranış biçimleri yoğunluk farkı taşıyan iki toplum olan Kanada ve Amerika arasındaki ozmoz ilişkisini 20. Yüzyılın istikrarlı zamanları üzerinden hareketle anlatıyor roman.

Günümüzde Amerika ve Kanada arasında birleşme, ayrışma, gümrük tarifeleri, küresel ısınma, kutup bölgesinin artan önemi vs. üzerinden yürüyen “ayıboğan güreşleri”ne(?!) derinlikli bir bakışla yaklaşabilmek ve Amerikan ve Kanadalı duygu-düşün durumları arasındaki farkları kavrayabilmek için de son derecede ayrıntılı bilgiler, içerikler veriyor bu değerli roman.

Son olarak romanın Jaguar tarafından kusursuz denebilecek bir edisyonla yayınlandığını, neredeyse tek harf hatası içermediğini, çevirmeni Umay Öze’nin ise güçlü bir edebi performans göstererek bu romanın Türkçedeki başarısını teyit etmiş olduğunu belirtelim. ((27 Mart 2025 tarihli Cumhuriyet Kitap Eki’nde kısaltılarak yer aldı.)

)

KANADA – RICHARD FORD

(ROMAN – 528 Sayfa)

JAGUAR YAYINLARI

Hikmet Temel Akarsu

Gercekedebiyat.com