Gerçek Edebiyat

Devasa kaynaklar, deniz alanları, Saka kültürünün ve zengin sanatının kendisi var. 

Kırmızı beyaz bayrakları var. Altay dili konuşuyorlar. Anneye 'ana' babaya ' ata' dedeye 'ağababa' konuta 'inisiat 'diyorlar. 

Günümüzün seçilmiş ABD başkanı Donald Trump ilk defa 1867'de gün yüzüne çıkan bir Amerikan devlet ajandasının gerçekleşmesini muştulamaya başladı. Bu politikacı Biden döneminden önce başkan olduğu dönemde de 2019 yılında Grönland adasını satın almak için Danimarka devletine başvuruda bulundu. Danimarka başbakanı Mette Frederiksen öneriyi 'ciddiyet dışı' bulduklarını söyleyerek redetti. Bunun üzerine Trump bu ülkeye yapacağı ziyareti iptal etti. Trump ciddiydi.

ABD Alaska'yı 1867'de Rusya İmparatorluğu'ndan satın aldıktan sonra, ülkenin dışişleri Bakanı William H. Seward, ''Grönland ve İzlanda'nın Danimarka'dan satın alınmasının" dikkatli düşünmeye değer" olduğunu belirtti. 5,5 milyon dolarlık (bugünkü yaklaşık 117 milyon dolara eşdeğer) bir teklif hazırdı ancak Danimarka'ya o zaman sunulmadı.

1917'de ABD Danimarka'ya, Grönland'a karşılık iki Filipin adasını teklif etti. Bir çuval elmasa karşılık yarım kilo domates anlamına gelen bu teklif de Danimarka yönetimi tarafından reddedildi. 

1946'da ABD yüz milyon dolar parayı masaya koyarak yeni bir teklifle geldi. Danimarka makamları bu teklifi de nazikçe reddetti.

Trump'ın bu ay iktidara gelmeden attığı yeni adıma Danimarka savunma bakanı Grönland adasının savunmasını 1,5 milyar dolarlık yeni kaynakla güçlendireceklerini açıklayarak yanıt verdi. 

Grönland stratejik bir yer. Doğal kaynaklar büyük. Denizlerde dev balık potansiyeli, petrol, doğal gaz, titanyum, kömür ve değerli taşlar... daha neler neler... Yüz ölçümü Türkiye'nin yaklaşık üç katı. 

Rusya ve Çin'in kuzey deniz yollarını tıkamak için ideal bir takoz. Bu adayı ele geçirdiğinde ABD dev bir deniz alanını da ele geçirecek ve Kutup Denizi'nde Alaska sayesinde sahip olduğu cılız pastayı büyütecek. 

Asıl çetin paylaşım bu bölgede olacak. Rusya Kutup Denizi'nin yaklaşık yarısına el koymuş durumda. Rusya'nın payına düşen bölgede bulunan örneğin Stockman gaz havzasında şimdilik 3,8 milyar m3 doğal gaz keşfedildi. Kuzey Kutup Denizi bölgesinin son paylaşımı çok sancılı geçebilir. Burada en ortadaki uluslararası karasular için de mücadele var. KURTLAR SOFRASI var.

Peki gittikçe eli zayıflayan Danimarka ne yapacak? Göz göre göre bir Kuzey Avrupa ve NATO ülkesinin toprağına çöktüğü taktirde ABD'nın Avrupa'lılarla arası çok fena açılacaktır. Batı aleminin tadı kaçabilir. Bu gerçekleşirse dünya çapında bir 'mum söndü' devri başlayabilir. Birçok güç “sen çökersen biz de çökeriz” diyebilir. Küresel ölçekte gasp yasal hale gelebilir. 

Danimarka'nın elini zayıflatan en tehlikeli gelişme Grönland'da 2008'de yapılan referandum. Çünkü vatandaşlarının büyük bir çoğunluğu özerklik yönünde oy kullandı. Öz yönetim, "12 Haziran 2009 tarihli Grönland öz yönetim yasası" aracılığıyla genişletildi. Yeni yasada en önemli iki nokta 1-Grönland'ın kendi istediğinde Danimarka'dan ayrılma hakkı 2- Grönland'ın kendi doğal kaynaklarından gelir elde etme hakkı. Buna göre Grönland istediği zaman yasal olarak bağımsızlık ilan edebilir. 

GRÖNLAND ADASI HALKI KİMDİR? GRÖNLAND ve DANİMARKA

M.S. 982 yılında meşhur Viking komutanı Kızıl Eirik, Grönland'a sefer yapar. Kıyı şeridini yağmalar ve ele geçirir. Vikingler dev buzlarla kaplı adanın el kadar yeşil arazisini görünce buraya Grönland (Yeşil toprak) adını verirler. Danimarka Krallığı da bu dev adaya o zamandan beri taliptir. 

Bu ilginin en büyük nedeni o zamanlarda aslında adanın etrafında dolaşan sınırsız fok balığı sürüleri oldu. Fok balığı yağı İskandinav kentlerinde sokak ve cadde lambalarında yakıt olarak kullanılıyordu ve bu buzdan adanın tek esprisi o zamanlar fok balıkarı ve balinalardı. 

Grönland, Faröe Adaları ve İzlanda, 1814 yılında Almanya'nın Kiel kentinde yapılan anlaşmayla Danimarka Krallığı'nın kontrolüne girdi.  

Norveç de Danimarka mandasından kurtuldu ancak İsveç'le birlik oluşturdu. 1905 yılında tam bağımsız olan Norveç hem bu değerli adaları hem de misak ı milli sınırlarında olan Jemtland ve Herjedalen bölgesini de İsveç'e kaybetti.  

Bu kadar hırpalanan Norveç'e ilahi adaletten yardım geldi ve günümüzde verimli petrol ve doğalgaz yataklarına sahip olan krallık, balıkçılık sektörünün de yardımıyla hepsinden daha zengin duruma geldi. Yüksek dağlar ve güçlü rejimi olan ırmakların ürettiği hidroelektrik enerji ile günümüzün Norveç'i Avrupa'nın enerji cennetidir.

GRÖNLAND’IN DEMOGRAFİSİ ve ARKEOLOJİSİ

Batı Grönland'da arkeologlar iyi korunmuş bir fosil buldu. DNA dizilimi yapıldı. Inuk adı verilen adamın kahverengi gözleri, siyah saçları vardı. Yaklaşık 4000 yıl önce yaşadığı ve kuzeydoğu Sibirya'daki yerli Saka halklarından olduğu belirlendi. Saka halkı, çağdaş İnuit halkı, Çukçi ve Koryak halklarıyla aynı koldandır. Kullandıkları uzun kanolarla, köpek kızaklarıyla Kutup Denizi üzerinden Kuzey Kanada'daki adalar, Grönland, Kamçatka, Yakutya bolgelerinde yaygın oldukları biliniyor. Ortak ad Eskimo yani İnuit. Sibirya asıllılarına verilen ad da aslında Yuit. 

Saka halkı küçük çadırlarda yaşıyor ve fokları, deniz kuşlarını ve diğer deniz hayvanlarını avlıyordu. Saka kültürünün insanları, aletlerinin malzemesi olarak silisleşmiş kayrak, akik, kuvarsit ve kaya kristallerini kullandı. MS 1100 yıllarından itibaren özellikle İngiliz misyonerler tarafından hem seve seve hem de biraz da zorla hıristiyan yapılmış olsalar da halk ruhları halen şaman. 

Değişik coğrafyalarda zor günler geçirdiler. Kanada başbakanı Justin Trudeau 2019 yılında yayınladığı bildirgeyle uğradıkları kötü muamele ve 1940-60 yıllarında tüberküloz epidemisi konusunda yardım edemedikleri ve birçok ölüme maruz kalan İnuit halkından özür diledi. 

GRÖNLAND'DA İNANÇ, KOSMOLOJİ ve DİL

Geleneksel Inuit dininde ve kozmolojisinde bu boylar arasında tekrarlanan bir takım ortak özellikler vardır. Tüm hayvanların, bitkilerin, yerlerin ve nesnelerin bir tür ruha (anırnik) sahip olduğu bir dünya anlayışı olan animizm ve seçilmiş kadın veya erkeklerin (angakkug) ruhlara sahip olduğuna inanılır. Bu şaman tengrizm inanç sistemidir. Ruh dünyasıyla iletişim kurma yeteneği... Anirnik ve tuurngait gibi diğer ruhani varlıklarla iyi ilişkiler sürdürmek önemliydi, çünkü bunlar öngörülemiyordu ve insanlara hızla saldırabiliyordu. Örneğin bir anırnik ait olduğu kişi veya hayvan ölürse serbest bırakılırdı, bu da insan varlığının intikam peşindeki veya başka türlü hoşnutsuz anırikler tarafından sürekli tehdit edildiği anlamına geliyordu. Kötü avlanma, şiddetli fırtınalar, ani ölüm veya hastalık ve kişisel kötü şans gibi talihsiz olaylar, insanlar ve ruhlar arasındaki bir tür dengesizlikle bağlantılıydı. Bu nedenle ruhları yatıştırmak için ritüel kurallara ve tabulara uymak önemliydi.

Orta Asya Türk görsel sanatları ve edebiyatı, Grönland İnuit edebiyatında yaşıyor sanki. 

İnuit (Grönland) dilinde Türkçe sözcüklerden bazıları: 

Anne: Ana 

Baba: Ata 

Konut: İnnisiat 

Erkek: Angut 

Köpek: Kimek 

Silah: Sakku 

Aapiyaba: Ağabeyim 

Dede: Aataağa 

Akiruk: Aykırılık 

Akmaak: Çakmak 

İsiq: İs, sis 

Kiiraq: Kıvrık, kırık 

Qabruq: Kabuk 

Kayak: Gayak, deriyle kaplanmış, uzun, hafif tekne, eskimo kayığı. 

Qupiruq: Koparmak 

Sauniq: Kemik (Eski Türkçe'de sünük kelimesi kemik demektir). 

Titiq: Çizik, çizgi, işaret. 

Qubvik: Göbek 

Adak: Bildiğimiz adak 

Grönland İnuit dillerindeki zaman ekleri ve soru ekleri de aynı. Türk dili gibi kullanılıyor. Dil bir Altay dili. Bayrakları güneş - dolunay sembollü kırmızı beyaz. Şamanlarda gelenek olan güneş dansının sembolü güneş, mitolojilerinde hep var olmuş dolunay. 

Görünüş olarak Kazak ve Yakutlar'a benziyorlar. Bu kadar kuzeyde yaşamalarına rağmen sarışın ve mavi gözlü değiller, bunun nedeni de D vitamini yönünden çok zengin olan fok ve balinayla beslenmeleri olduğu düşünülüyor.

 Kaynakça:

 - Storleksikon. 'Büyük Ansiklopedi'

 - CORDIC EU research

 - National Museum in Denmark

 -Kırıkkale Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyelerinden Doç. Dr. Mehmet Ka

 - Centre for GeoGenetics

 - https://www.greenland-travel.com/inspiration/culture/inuit-the-population-and-culture-in-greenland/

 - CIA Dünya Gerçekler Kitabı, Grönland. ( CIA World Factbook om Grønland )

Cem Güneş  Gercekedebiyat.com