Gerçek Edebiyat

Rus tarih yazımı Rürik Hanedanlığı’nın sona erdiği 1598 ile Romanov Hanedanlığı’nın başladığı 1613 yılları arasındaki dönemi Karışıklık Dönemi olarak kaydetmektedir.

Rusya tarihinde ikinci karışıklık dönemi, Romanov Hanedanlığı’nın yıkılmasından sonra ortaya çıktı.

1917-1920 yıllarını kapsayan bu dönemde iki devrim gerçekleşti. Şubat’ta gerçekleşen ilk devrimle 300 yıllık Romanov Hanedanlığı ve son çar Nikola ülke yönetiminden uzaklaştırıldı. Ülkede yönetimi geçici bir hükûmet üstlendi. Fakat yeni yönetim ülke içinde başarılı olamadığı gibi, yıllardır devam eden savaşı ısrarla sürdürünce toplumsal desteği kaybetti. 1917’nin yaz sonlarında reytingi iyice düşen hükûmet, gelişmeleri artık kontrol etmekten uzak kaldı. Rus toplumu hükûmetten ümidini tamamen keserek yeni arayışlar içinde bulunurken, sürekli savaş karşıtı söylemlerde bulunan Bolşevik

Partisi giderek etrafına kalabalıkları çekmeği başardı. Ekim sonlarına gelindiğinde ise özellikle başkentin işçileri ve askerlerinden aldığı destekle geçici hükûmete karşı silahlı isyan gerçekleştirdi. Dünya tarihinde Ekim Devrimi diye anılan ikinci devrim bu şekilde gerçekleşmiş oldu.

Lakin Bolşeviklerin iktidara gelmesi de ülkede suları durultmadı. Zira hem diğer siyasi parti ve örgütler, hem de Çarlık ordusu komuta heyeti ile çeşitli sivil toplum kuruluşları silahlı eyleme keskin itirazlarını bildirdiler.

Fakat ele geçirdikleri iktidarı bırakmamak için Bolşevikler ilk günden itibaren devrim savunuculuğu adıyla muhalif seslere karşı sert adımlar attılar.

Onların dayatmacı, baskıcı, tek parti diktatörlüğüne dayalı siyasetleri toplumdaki ayrışmayı daha da derinleştirdi. Hâliyle, yönetime karşı yükselen itirazlar, siyasi zeminden çatışma ortamına doğru evrildi. Sonuçta ülke siyasal, toplumsal, ekonomik ve kültürel çöküşe sürüklendi ve 4 yıl boyunca en kanlı iç çatışmalara sahne oldu.

Tarih literatüründe iç savaşın tarafları genel olarak Kızıllar, Beyazlar ve Yeşiller diye ayrılmıştır. Kızıllar, Bolşevikler ve onların taraftarlarından, Beyazlar, Sovyet Hükûmeti’ne ülke içinde ve dışında muhalefet eden eski rejim yanlılarından, Yeşiller ise her iki cepheye hem karşı çıkan, hem de zaman zaman kâh birinin, kâh da ötekinin yanında yer alanlardan ibaret ol muştur. Dolayısıyla şimdiye kadar konu bu üç cephe üzerinden değerlendirilmiş, olaya kâh Kızıl Bolşevik, kâh Beyaz muhalefet, kâh da Yeşiller penceresinden bakılmıştır. Bu çalışmada ise, kimi zaman Bolşevikler, kimi zaman da muhalifler ile çatışan Yeşiller konusuna girmeden, sadece Kızıllar ve Beyazların çatışmasına yoğunlaşılmıştır.

Rus İç Savaşı’nı nedenleri ve sonuçlarıyla olduğu gibi yansıtmak çalışmamızın asıl amacı olmuştur. Nitekim konuya olabildiğince objektif bir şekilde yanaşılmaya gayret edilmiş ve çalışma belli sınırlar çerçevesinde kaleme alınmıştır. Bu bağlamda Sovyet ve Rus tarih yazımında iç savaşın bir parçası gibi gösterilen Kızıl Ordu’nun Orta Asya, Güney Kafkasya ve Baltık ülkelerindeki askerî operasyonları ile Polonya’ya karşı yapmış olduğu savaşlara değinilmemiş, çalışma, Sovyet yönetimi ve o yönetime karşı cephe açan eski Çar generallerinin mücadeleleri özelinde sınırlandırılmıştır.

Çalışma esnasında diğer bir sınırlandırma ise mücadelenin yılları konusunda olmuştur. Aslında uzun yıllar Sovyet tarihçiliği İç Savaş yıllarını, Bolşevik önderi Lenin’in belirttiği 1917-1922 arası dönem olarak kabul etmişti. Sonralar bu kabul değişmiş, bazı araştırmacılar farklı mülahazalar ileri sürerek mücadele yıllarını tartışmaya açmıştır. Böylece savaşın gerçekte ne zaman başladığı ve ne zamana kadar sürdüğü kaynaklarda hep farklı şekillerde değerlendirilmiştir. Hâlbuki bu çalışmada İç Savaş yılları olarak 1917-1920 arası dönem üzerinde durulmuştur. Zira 1920 yılının sonlarında Bolşevikler rakipleri olan eski Çar generalleri üzerinde kesin zafer kazanmayı başarınca, bize göre İç Savaş sona ermiştir. Binaenaleyh, Sovyet ve Rus tarih yazımının İç Savaş yılları içinde kaydettiği Kızıl Ordu’nun Orta Asya, Güney Kafkasya, Baltık ülkeleri ve Polonya ile olan mücadelelerine, konumuz dışında olduğundan çalışmada yer verilmemiştir.

Tarihi, gücü elinde bulunduran iktidarların yazdırdığı bilinen genel bir kaidedir. Rus İç Savaş’ı ile ilgili de aynı husus geçerlidir. Nitekim Sovyetler dönemi ile günümüz Rusyası’nda konuya ilişkin yayınlanan eserlerin bakış açılarında bariz farklar görülmektedir. Sovyet döneminde kaleme alınan hatırat ve araştırma eserlerinde olaya hep savaşı kazanan Bolşeviklerin penceresinden bakılmış, hâliyle çoğunda objektiflikten uzak kalınmıştır. Rakipleri olan ve Rusya dışına çıkabilen beyaz muhaliflerin de daha sonralar kaleme aldıkları eserlerde sadece kendi doğruları üzerinden döneme ışık tutulmaya çalışılmıştır. Aynı yanaşma SSCB’nin dağılmasından sonra da yazılan eserlerde tekrarlanmıştır. Hatta özellikle Rusya’da son yıllarda yazılan eserlerde mücadelenin nedenleri ve sonuçları üzerinden kâh Bolşevikler, kâh da muhalifler suçlanmıştır. Oysa bu çalışmanın özgünlüğü, hem Sovyet dönemi kaynakları, hem muhaliflerin hatırat ve çalışmaları, hem de son dönemde gerek Rusya’da, gerekse batıda yapılan çalışmaların incelenmesi ve değerlendirilmesiyle ortaya konmuştur.

Çalışma yapılırken dönemi aydınlatan orijinal kaynaklar olması hasebiyle günlük Bolşevik ve muhalif, ulaşılabilen tüm Rus basını taranmıştır.

Ayrıca elde edilmiş arşiv kaynakları, ilk elden hatıratlar ve raporlar, araştırma eserleri ile ansiklopediler incelenmiş, mücadelenin ve savaşan tarafların bahsettiğimiz sınırlar çerçevesinde adeta röntgeni çekilmiştir. Giriş ve dört bölümden oluşan çalışmada, devrimler ve sonrasında Rusya’nın doğusu, kuzeyi, güneyi ile kuzey batısında ortaya çıkan muhalif hükûmetlerle Bolşevikler arasındaki mücadele ayrıntılı bir şekilde irdelenmiştir.

4 yıllık bir çabanın sonucu olarak ortaya çıkan çalışmanın, Rus tarihi alanında yapılan çalışmalara mütevazı bir katkı sağlayacağını umuyor, eksikliklerin olabileceği hususundan yola çıkarak tenkit, tavsiye ve ilmi desteğin bizleri fazlasıyla memnun edeceğini belirtiyorum. Son olarak çalışma süresince ihmal ettiğim eşime ve oğullarıma teşekkürü bir borç biliyor, çalışmanın yayınlanması konusunda her türlü desteği sağlayan Nobel Akademik Yayıncılık’a en derin minnettarlığımı ifade ediyorum.

Ramin Sadıgov

Kanlı Dört Yıl - Rus İç Savaş Tarihi (1917-1920)
Ramin Sadıgov
Nobel Akademik Yayıncılık
424 Sayfa
Ekim, 2020