Bir ayrılık bir ölüm / Karacaoğlan
Bir ayrılık bir ölüm / Karacaoğlan
Vara vara vardım ol kara taşa Nice sultanları tahttan indirdi Karacoğlan der ki kondum göçülmez Karac'oğlan GERCEKEDEBİYAT.COM Karacaoğlan, 17. yüzyılda yaşadığı rivayet edilen, âşık edebiyatının en önemli şairlerinden biridir. Karacaoğlan, 1606 ile 1690 yılları arasında yaşamış halk ozanıdır. Etkileyici bir dil kullanan, Karacaoğlan, Osmanlı Devleti’nin ekonomik bunalımlar ve iç kargaşanın hakim olduğu bir zamanda yaşamıştır. Karacaoğlan, göçebe hayatının, içinde yaşadığı zorluklar ve doğup büyüdüğü göçebe toplumunun gelenekleri ve içinde yaşadığı, yurt edindiği doğa oluşturur. Güneydoğu Anadolu, Çukurova, Toroslar ve Gavurdağları yörelerinde yaşayan Türkmen aşiretlerinin yaşayış, duyuş ve düşünüş özellikleri, onun kişiliği ile birleşerek âşık edebiyatına yepyeni bir söyleyiş getirir. Anadolu halkının 7.yy’da çektiği acılar, göçebe yaşantısının yoklukları, çileleri, çaresizlikleri, şiirinde yer almaz. Şiirlerindeki insana dönüklüğünün özünde belirgin olan tema doğa ve aşktır. Karacaoğlan’ın şiirleri aşk ve doğa üzerinde kuruludur. Ayrılık, gurbet, sıla özlemi ve ölüm en çok değindiği konulardır. Duygularını, yaşadıklarını, düşüncelerini içten, gerçekçi ve özgün bir şiir yapısı içinde anlatır. Karacaoğlan, Türk aşık edebiyatına yepyeni bir söyleyiş biçimi getirdi. Doğa benzetmelerini sık sık kullanır. Çok yalın ve temiz bir Türkçe kullanır. Kendisinden sonra gelen birçok ozanı derinden etkiledi. Bu olumlu etkiler günümüz Türk şiirine kadar uzanır. Şiirlerini ilk kez Nüzhet Ergun derleyip yayınladı. Birçok şiiri bestelendi. KARACAOĞLAN'IN HAYATI Karacaoğlan’ın göçebe yaşamından dolayı nerede doğduğu yada nerede yaşadığı ile ilgili kesin kanıtlar yoktur. Tahminen 1606 yılında doğduğu, 1679 ya da 1689 yılında öldüğü sanılmaktadır. Şimdiye kadar inceleme ve araştırmalara göre 17. yüzyılda yaşamış olduğu en güvenilir bilgidir. Kimilerine göre Kozan Dağı yakınındaki Bahçe ilçesinin Varsak (Farsak) köyünde doğduğu, Osmaniye ili Düziçi ilçesinin Farsak köyünde doğduğunu söyleyenler de var. Türkmen boylarından birine bağlı ama, Gaziantep’in Barak Türkmenleri de, Kilis’in Musabeyli bucağında yaşayan Çavuşlu Türkmenleri de onu kendi aşiretlerinden sayarlar. Adana Kozan’a bağlı Feke ilçesinin Gökçe köyünden olduğunu söyleyenler çoğunlukta. Batı Anadolu’da yaşayan Karakeçili aşireti bize bağlıdır diyorlar. Mersin’in Silifke, Mut, Gülnar ilçelerinin köylerinde, o yöreden olduğu ileri sürülür. Bir menkıbeye göre de Belgradlı olduğu söylenir. Bu kaynaklardan ve şiirlerinden edinilen bilgilerden çıkarılan ortak kanı ise, onun Çukurova’da doğup, yörenin Türkmen aşiretleri arasında yaşadığıdır. Gezici yaşmış biri için bu kadar farklı bilgiler olması normaldir. Şiirlerinden yola çıkıldığında ömründe yaşadığı değişiklikler tahmin edilebilir. NEDEN GEZGİN OLDU? Gerçek ismi Simayil, kendi şiirlerinden bazısında ise Halil ve Hasan olarak geçer. Akşehirli Hoca Hamdi Efendi‘nin anılarına göre Karacaoğlan yetim büyümüştür. Çirkin bir kızla evlendirilme endişesi, babası gibi ömür boyu askere alınma korkusu ve o sıralarda Çukurova’da derebeyi olan Kazanoğulları ile arasının açılması sonucu genç yaşta gurbete çıkmıştır. İki kız kardeşini de yanında götürdüğünü, Bursa’ya, hatta İstanbul’a gittiğini belirten şiirleri vardır. Yine bu şiirlerinden anlaşıldığına göre, Bursa’da ev-bark sahibi olmuş ve evlat acısı yaşamıştır. Anadolu’nun çeşitli illerini gezdiği, Rumeli’ye geçtiği, Mısır ve Trablus’a gittiği de sanılmaktadır. Yaşamının büyük bir bölümünü Çukurova, Maraş ve Gaziantep yörelerinde geçirdiği bilinmektedir. Doğum yeri gibi, ölüm yeri de kesin olarak bilinmeyen Karacaoğlan’ın şiirlerinde kaç yaşına kadar yaşadığı tahmin edilebilmektedir. Hoca Hamdi Efendi’nin anılarına göre Maraş’taki Cezel Yaylası’nda doksan altı yaşında ölmüştür. En son bulgulara göre ise mezarının İçel’in Mut ilçesinin Çukur köyündeki Karacaoğlan Tepesi denilen yerde olduğu sanılmaktaYDI. Ancak yaşadığı yer ile ilgili bu kadar değişik rivayetler olmasına karşın, 2014 yılı içerisinde Karaman'ın Sarıveliler ilçesinde yer alan tarihi Hacı Salih cami'nin restore işlemi sırasında bahçesinde bulunan tarihi mezar taşlarının birisinin üzerinde "Karacaoğlan, ruhuna Fatiha" yazdığı öğrenilmiştir. Karacaoğlan, Osmanlı Devleti’nin iktisadi bunalımlar ve iç karışıklıklar içinde bulunduğu bir çağda yaşamıştır. Karacaoğlan şiirinin ana temasını, doğup büyüdüğü göçebe toplumunun gelenekleri ve içinde yaşadığı, yurt edindiği doğa oluşturur. Güneydoğu Anadolu, Çukurova, Toroslar ve Gavurdağları yörelerinde yaşayan Türkmen aşiretlerinin yaşayış, duyuş ve düşünüş özellikleri, onun kişiliği ile birleşerek aşık edebiyatına yepyeni bir söyleyiş getirmiştir. Şiirlerinde rastlanmayan ana öğelerin içinde, Anadolu halkının 17. yüzyılda çektiği acılar, göçebe yaşantısının yoklukları, çileleri, çaresizlikler yoktur. Doğa içinde yaşadığı için, en belirgin şiir de görülen doğa ve aşktır. Ayrılık, gurbet, sıla özlemi, acı, ölüm ise şiirinin bu bütünselliği içinde beliren başka temalardır. Duygularını sade ve gerçek halk diliyle anlatmıştır.gerçekçi biçimde dile getirir, düşündüklerini açık ve anlaşılır bir dille anlatmıştır. Yaşama sevinci şiirlerinde görülmekte, Güzelleri ve yiğitleri över, dert ortağı bildiği dağlara seslenir. KARACAOĞLAN ve DİVAN EDEBİYATI Karacaoğlan, yaşadığı dönemde Divan Edebiyatı‘nın ve tekke şiirinin çok uzağındadır. Günlük halk dili kullanıp, öz Türkçe daha çok kullanılmış. Arapça ve Farsça sözcüklerin sayısı azdır. Pir Sultan Abdal, Âşık Garip, Köroğlu, Öksüz Dede, Kul Mehmet’ten etkilenmiş; şiirleriyle Âşık Ömer, Âşık Hasan, Âşık İsmail, Katibî, Kuloğlu, Gevheri gibi çağdaşı şairleri olduğu kadar 18. yüzyıl şairlerinden Dadaloğlu, Gündeşlioğlu, Beyoğlu, Deliboran’ı, 19. yüzyıl şairlerinden de Bayburtlu Zihni, Dertli, Seyranî, Zileli Talibî, Ruhsatî, Şem’î ve Yeşil Abdal’ı etkilemiştir. Osmanlı Devletinde Meşrutiyet, Türkiye Cumhuriyeti dönemlerinde, halk edebiyatı geleneğinden yararlanan şairlerden Rıza Tevfik Bölükbaşı, Faruk Nafiz Çamlıbel, Behçet Kemal Çağlar, Necip Fazıl Kısakürek, Ahmet Kutsi Tecer ve Cahit Külebi Karacaoğlan’dan esinlenmişlerdir. Şiirleri 1920’den beri araştırılan, derlenip yayımlanan 500 üzerinde şiiri kayıtlara geçmiştir. ŞİİRLERİNDE ÖLÇÜLER Kendine ait bir şiir dünyası kurmuştur. Farklı tarz ile halk dilindeki söylemleri şiirlerinin içine katmıştır. Karacaoğlan, halk şiirinin geleneksel yarım uyak düzenini ve yer yer de redifi kullanmıştır. Hece ölçüsünün 11’li (6+5) ve 8’li (4+4) kalıplarıyla yazmıştır. Bazı şiirlerinde ölçü uygunluğunu sağlamak için hece düşmelerine başvurduğu da görülür. Şiirlerinde, Mecaz ve mazmûnlara çokça başvurması, söyleyişine güç kazandırmıştır. Halk şiiri yani manilere benzemesi bu yüzdendir. Koşmalar, semailer, varsağılar ve türküler içinde, Karacaoğlan’ın yeri çok önemlidir. KARACAOĞLAN'IN ŞİİRLERİ Meşhur Karacaoğlan Şiirlerinden bazıları şöyledir; Ağacın Eyisi Özünden Olur Ağlama Sevdiğim Gül Dedi Bana Ağlayı Ağlayı Düştüm Yollara Akça Kızlar Göç Eyledi Yurdundan Ala Gözlerine Kurban Olduğum Ala Gözlerini Sevdiğim Dilber Ala Gözlü Benli Dilber Ala Gözlü Nazlı Dilber Ala Gözlüm, Ben Bu İlden Gidersem Altın Kafes İdi Benim Durağım Arzularım Kaldı Aşam Dedim Karlı Dağın Başından Bana Kara Diyen Dilber Başlıksız Behey Ala Gözlü Dilber Benden Selam Eylen Bir Adam Hasmını Utandıramaz Bir Ayrılık Bir Yoksulluk Bir Kız Bana Emmi Dedi Bir Sofra İsterim Bir Yiğit de Bir Güzeli Severse Boynu Yeşil Gövel Ördek Bulgar/Bolkar Dağı Bülbül Ne Yatarsın Bahar Erişti Bülbül, Havalanmış Yüksekten Uçar Cennet Cehennem Yoktur Diyenler Çıkıp Yücesine Seyran Eyledim Çıktım Seyreyledim Niğde’yi Bor’u Çukurova Dağlar-2 Dağlar Deli Gönül Dinleyin Bir Güzel Medhedeyim Dün Gece Dün Gece Ela Gözlü Nazlı Dilber Elif Ellenmişde Bellenmişi Nideyim Evvel Allah, Ahir Allah Evvel Bahar Yaz Ayların Evvel Sen De Yücelerden Felek Vermezsin Dengi Dengine Gamlanma Gönül Gel Gel Güzeli Bolca İle Gidelim Genç Osman Gökyüzünde Tüten Olsam Gönül Gurbet Ele Varma Gönül Ne Gezersin Gövel Ördek Güzel Ne Güzel Olmuşsun Hasan Dağı Ilgıt Ilgıt Esen Seher Yelleri İlk Akşamdan Vardım Kavil Yerine İlleri Var Bizim İle Benzemez Kadır Mevlam, Senden Bir Yar İsterim Kadir Mevlam Senden Bir Dileğim Var Karacaoğlan 2 Katar Katar Olmus Gelen Turnalar Kızlar Koşmalar Koyun Meler Kuzu Meler Madem Dilber Menzil N`eyleyeyim Şu Dünyanın Ziynetin Nasihat Nazlı Yârdan Geldi Bana Bir Name Nedendir? Nem Kaldı Nemçe Kralı Nuh’un Gemisine Bühtan Edenler On Birinde Bir Yar Sevdim Ölüm Ardıma Düşüp De Yorulma Ömrüm Uzun Eyle Ötme, Turaç, Ötme; İşin Var Senin. Sabahtan Çıktım Da Seyran Yerine Sabahtan Uğradım Ben Bir Güzele Sana Dedim Allı Gelin Has Gelin Sarı Edik Geymiş Goncu Kısarak Seherden Uğradım Dostun Köyüne Sevdiğim Arzımı Demekçin Sana Sevdiğim Dilber 1’den 6’ya kadar olan seri Sinem Üstü Düğüm Olsun, Dağ Olsun Suya Giden Allı Gelin Şu Yalan Dünya’ya Geldim Geleli Şu Yüce Dağların Karı Şunda Bir Güzelin Salınışını Türkü Uçup Uçup Dağ Salından Gelirsin Üç Derdim Var Üryan Geldim Yine Üryan Giderim Var Git Ölüm Viran Oldum Mor Sümbüllü Bağ İken Yarda İnsaf Yoktur Yardan Ayrıldım Yâre Bir Ben Gerek Yayladan İnerken Bir Güzel Gördüm Yaz Gelip De Beş Ayları Dolunca Yiğidin Eyisini Nerden Bileyim Yine Dertli Dertli İniliyorsun Yine Sevda Geldi Serime Yürü Bire Yalan Dünya
Hasret ettin beni kavim kardaşa
Sebep ne gözden akan kanlı yaşa
Bir ayrılık bir yoksulluk bir ölüm
Nicesinin gül benzini soldurdu
Nicelerin gelmez yola gönderdi
Bir ayrılık bir yoksulluk bir ölüm
Acıdır ecel şerbeti içilmez
Üç derdim var birbirinden seçilmez
Bir ayrılık bir yoksulluk bir ölümKARACAOĞLAN KİMDİR?
KARACAOĞLAN ÜZERİNE KİTAPLAR
Saadettin Nüzhet Ergun, Karaca Oğlan (1927)
İlhan Başgöz, Karac’oğlan (1984)
Şükrü Elçin, Halk Edebiyatımızda Kaynaklar Meselesi ve XVI. Asır Ozanı Karacaoğlan (1988)
Umay Günay XVI. Yüzyıl Saz Şairi Rumelili Karacaoğlan (1993)
Saim Sakaoğlu, Karaca Oğlan (2014)
Yazar Hakkında
YORUMLAR