Gerçek Edebiyat

Bakü'de Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Nizami Gencevi Edebiyat Enstitüsü, Azerbaycan - Türkmenistan - Özbekistan edebi ilişkiler şubesi nezdinde Ali Şir Nevai adına "Edebiyat Merkezi" açıldı.

Azerbaycan kültür sitesi kulis.az'ın haberine göre "Merkez", "Özbek" şairi Alişir Nevai'nin doğumunun 579 yılı nedeniyle "Ali Şir Nevai'nin edebi ve bilimsel yanının araştırılması" konusunda uluslararası bilimsel konferans çerçevesinde açıldı.

Merkezin, bu üç ülke arasında kültürel ilişkilerin gelişmesine de katkı vermesinin beklendiği açıklandı.

ALİ ŞİR NEVAİ KİMDİR?

li Şir Nevai’nin yaşamı, sanat anlayışı ve eserleri üzerine ayrıntılı bilgiler

Ali Şir Nevai, Çağatay Türk edebiyatının en büyük şairidir. Çağatayca günümüz Özbekçenin 14. ve 15. yüzyıllardaki adıdır.

Ali Şir Nevai sadece Orta Asya Türk edebiyatının temsilcisi olarak kalmamış Osmanlı şairleri üzerinde de büyük etkiler oluşturmuştur. Divan edebiyatının en büyük ustaları dahi onun şiirlerine nazireler yazarak onu taklit etmeye çalışmışlardır.

Horasan’ın Herat şehrinde doğmuştur. Bu kentteki büyük alimlerden dersler almış ve devrinin tüm ilimlerini öğrenmiştir. Türkçenin tüm şivelerini bilen şair aynı zamanda eser oluşturabilecek düzeyde Farsça ve Arapça da bilmektedir.

Ali Şir Nevai şairliğinin yanı sıra başarılı bir devlet adamıdır. Uzun yıllar ülkesinin çeşitli devlet kademelerinde görevler yapmış bir dönem de vezirlik yapmıştır.

Bütün yaşamını Herat’ta Sultan Hüseyin Baykara’nın yanında geçirmiştir. 

Aileden gelen servetini hayır ve iyilik yapmakta kullanmıştır. Herat’ta 370’e yakın köprü, medrese kervansaray, kitaplık yaptırmıştır.

Çağatay edebiyatının en büyük şairi olan Nevai; Türk dil birliğini kurmaya, Türkçeyi yüksek bir sanat dili haline getirmeye çalışmıştır. Yaşadığı dönemde Doğu dünyasında Farsçanın ezici bir üstünlüğü vardır. Fars olmayan Doğu toplumları sanat ve edebiyat dili olarak Farsçayı kullanmaktadır.

Ali Şir Nevai bu anlayışın yanlış olduğunu dile getirerek Türkçenin Farsçadan geri olmadığını hatta bazı özellikleri bakımından daha üstün olduğunu dile getirmiştir. Bu konuda Türkçe ile Farsçayı karşılaştırdığı Muhâkemet’ül Lügateyn adlı eserini yazmıştır.

Türk edebiyatının ilk şairler tezkiresi olan Mecâlisü’n Nefâis adlı eseri yazmıştır. Tezkire şairlerin hayatları hakkında bilgi vererek onların eserlerinden örnekler sunan eser demektir.

Ali Şir Nevai’nin tezkiresinde kendisinden önce yaşamış onlarca şair hakkında bilgiler verilmektedir. Sanatçıların yaşamları ve eserleri hakkında bilgi verilirken objektif bir bakış açısı benimsenmesi bu tezkirenin önemini artırmaktadır.

Manzum ve mensur türde yazdığı eserleriyle sadece Çağatay edebiyatının değil bütün Türk edebiyatının önde gelen şahsiyetlerindendir.

Türkçe yazdığı şiirlerinde Nevai, Farsça yazdığı şiirlerinde ise Fani mahlasını kullanmıştır.

Ali Şir Nevai eserlerini dört başlık altında toplamıştır. Her yaş dönemine farklı isimler verimiştir:

Çocukken yazdıklarını “Garaibü’s Sıgar”, gençken yazdıklarını “Nevadirü’ş Şebab”, orta yaştayken yazdıklarım “Bedayiü’l Vasat”, yaşlıyken yazdıklarını “Fevaidü’l Kiber” isimleri ile adlandırmıştır. Daha sonra bu dört kitabı bir kitap haline getirmiş adına da “Hazainü’l Maani” demiştir.

Ali Şir Nevai’nin diğer eserleri ise şunlardır:

Türkçe Divan

Farsça Divan

Muhakemet’ül Lügateyn

Mizanü’I Evzân

Mecalisü’n Nefais

Mahbübu’l Kulüb

Lisânü’t Tayr (Kuşların dili)

Mahzen’ül Esrar (Sırlar hazinesi)