Altın elementi evrende nasıl oluştu? / Prof. Dr. Ethem Derman
Altının değerini kimse tartışmaz, herkes altın yüzük, bilezik, küpe takar, hatta eskiden dişimizi altın ile kaplatırdık.
Ama biliyor musunuz her insan vücudunun kütlesinin yüzde 0.000014'ü altındır. Bu mücevher mağazalarının vitrinini süsleyen altının nereden geldiğini hiç düşündünüz mü? Yeryüzündeki altın madenlerinden demeyin, önemli olan bu elementin nasıl oluştuğu. Yıldız çekirdeklerinde nükleer tepkimelerle altın meydana gelmez. Gama-ışın teleskopları yapıldığından bu yana evrende kısa süreli bir gama-ışın patlaması gözleniyordu. Bu müthiş kaotik olayın nereden nasıl meydana geldiğini gökbilimciler uzun süredir araştırıyordu. Sonunda tüm araştırmacılar söz konusu parlamaların iki nötron yıldızının çarpışması sonucu oluştuğunda hemfikir oldular. Geçtiğimiz Haziran ayında yine böyle bir olay meydana geldi. Katalog adı GRB 130603B olan patlamayı inceleyen gökbilimciler patlama sonucu kırmızı öte bölgede artık bir madde bulutu gözlediler. Altın dâhil birçok ağır elementin miktarı bu bulutta inanılmazdı. Çarpışan iki nötron yıldızının kütleleri 1.4 ila 9 güneş kütlesi arasında olmalıydı, bu hesap edilen tipik nötron yıldızı kütlesidir. Bu çarpışma sonucu ortaya çıkan altının miktarı yaklaşık 10 Ay kütlesine eşitti. Bize uzaklığı 3.9 milyar ışık yılı olan bu çarpışmanın sonucunda mücevher ortaya çıkmıştı. Ayın kütlesi (7.347x10E22 kg) yerin sadece yüzde 1.si kadardır. Bunun 10 katını düşünebiliyor musunuz? 2011 yılına kadar dünyamızda sadece 171 300 ton altın çıkarılmış madenlerden, hâlbuki bir çarpışma sonucu trilyonlarca kg altın çıkabiliyor evrende. Filmlerde görürüz bu maden yüzünden ölen insanları, özellikle güney Afrika'da çekilen ızdırapları. Jeologların araştırmalarına göre yerde oluşan altın madenlerinin nedeni de depremlermiş. Su ile dolu bir yer kırığında deprem olduğunda o kırık genişliyor ve basıncın düşmesi sonucu suyun erittiği altın toplanarak maden oluşturuyor. İşte altının öyküsü böyle. Gelecekte nötron yıldızı çarpışmaları gözlendikçe ağır elementlerin oluşması konusunda bilgilerimiz daha da artacaktır. (9 Temmuz 2013) Prof. Dr. Ethem Derman
(Gökbilim, PapatyaBilim yayınları, İst. 2013. s.255)
Gerçekedebiyat.com
Yazar Hakkında
YORUMLAR