Gerçek Edebiyat

“İşçi Arkadaş” anonsuyla başlardı.

Ülkemizin ilk özel radyosuydu.

Zonguldak’ta Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) kurulmadan önce, Zonguldak Havzası’ndaki kömür işletmelerinin ortak adıydı EKİ.

1967 yılında kuruldu.

O yıllarda radyo tekeli TRT’nin elindeydi ve onun dışında tüm Türkiye’de sadece Polis Radyosu ve Meteoroloji Radyosuna izin verilmişti. Bu radyolar Türkiye’nin tamamına hizmet amacı ile kurulmuşlardı.

Asıl adı EKİ Eğitim Radyosu olan ve o günün şartlarına göre amacı maden işçilerimizin bilgilendirilmesi ve kan anonsları gibi acil ihtiyaçlara cevap vermek olan radyo, önemli bir hizmet görüyordu. O dönemde işçi grupları A ve B grubu olarak tanımlanıyordu.

EKİ Radyosu, bu işçilere, trenlere binerken, inerken, ocağa girerken, çıkarken, güvenlik uyarılarında bulunuyordu. Ereğli Kömür İşletmeleri (EKİ) kurumundan haberler, tüm bir kente seslenen istek programları, o dönemin önemli bir müzik arşivi, işçi ve çalışanlara yönelik uyarılar, kan anonsları, duyurular, kısaca tüm bir kenti kucaklayan ve orada yaşayan insanlarla buluşabilen bir radyoydu…

İki katlı bir binada işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda programlar yapmak amacıyla yayına başladı. Bugünkü adıyla TTK’de çalışan 55-60 bin maden işçine ve onların ailelerine sesleniyordu. Dünyanın en ağır işçiliği el yordamıyla, kazma kürek, balta, sırt küfesi ve katırla yapılıyor, her yıl ocaklarda 100’e yakın kişi iş kazaları sonucu yaşamını yitiriyor, çok sayıda kişi de sakat kalıyordu.

Kurum bu nedenle, işçi sağlığı ve iş güvenliği bilincini arttırmak için bu özel radyoyu kurmuştu.

EKİ Radyosu arada özel isteklere de yer veriyordu. Bir gün bir gencin kız arkadaşının da ismini vererek, sevgilisi için istediği şarkı anons edilmiş, yayınlanmıştı. Daha radyo programı bitirmeden kızın babası silahla radyoyu basarak yayını durdurmuştu. Bu olay Zonguldak’ta yıllarca konuşulmuştu. Olayın ardından EKİ Genel Müdürü, istek programını iptal etmiş, Radyonun güvenliği için giriş kapısına da bir bekçi koymuştu.

EKİ Radyosu, 1980 yılının 12 Eylül günü bir kez daha silahla karşılaşacak, yayın hayatına son verecekti.

Uyaran anonslar yapılırdı:

“Madenci arkadaş! Trenlere inip binerken kazma ve baltana sahip ol! Arkadaşını sakatlayabilirsin! Trenlerin kapı ve pencerelerinden dışarı sarkma! Trenler durmadan inme ve binme, sakatlanabilirsin!”

“Madenci arkadaş, açacağın en ufak boşluğa kama sür.”

“Kazmacı arkadaş, sürdüğün üç dört kamadan sonra, mutlaka rafa kaldır.”

“Kazmacı arkadaş, kömür kazmaya başlamadan önce, tertip edildiğin yerdeki mevcut tahkimatı iyice kontrol et. Noksan direk ve kama varsa önce onları tamamla. İlave tahkimat yapmak gerekiyorsa onu yap. Kırılmış direk varsa değiştir. Bu yönde alacağın her tedbirin önce kendi hayatını, sonra da arkadaşlarının hayatını kurtaracağını unutma.”

“Madenci arkadaş, kazmaya başlamadan önce kullanacağın sarma, direk ve kamaları iş yerine getir.”

“Madenci Arkadaş bacada çalışıyorsan mutlaka yanına emniyet lambası al. Lambanı daima yanar vaziyette tut. Lamban kendiliğinden sönerse bacayı terk et.”

M. Arif Tokmak, EKİ Radyosu çalışanlarındandı. 22 Şubat 2007 tarihinde Radyo kapanana kadar görev yapmıştı. Bir başkası 14 yıl spiker ve teknisyen olarak emek veren Adnan Ömür’dü. Ömür, Zonguldak’ta ilk özel radyonun kurucusuydu.

Yayınlarını kuş uçuşu 50 kilometrelik bir alana ulaştıran altyapısıyla EKİ Radyosu, Ereğli, Armutçuk, Bartın, Amasra, Çaycuma’nın belirli bölümleri, Filyos sahil alanları bu radyoyu verici ve alıcılarıyla dinleniyordu. Aktarmalı olarak telsiz cihazları yayının uzaklara ulaşmasında yardımcı oluyordu.

EKİ Radyosu insanlarla iç içeydi.

Önceleri kısa dalga üzerinden yayın yapılırken 1972’de orta dalga 220 mega saykıl üzerinden yayına geçildi. Yayın saatleri, sabah saat 06-09; öğlen 12-14; akşam 17-19.30; cumartesi günü saat 10-14, akşam 17-19 arasıydı.

Bayram günlerinde özel programlar yapılırdı. İşçilerle sohbet edilirdi. Zonguldak’taki ilkokul, ortaokul ve liselerde 10 Kasımlarla ilgili, Zonguldak’ın kuruluş yıldönümleriyle ilgili programlar yapılır halka duyuruldu. Pazar günleri “İstekler Saati” nde Türk Halk Müziği, Türk Sanat Müziği ve Türk Hafif Batı Müziği yayınlanırdı.

12 Eylül 1980 günü Radyo Evi’nde…

Kablolar kesilmiş, cihazlar tahrip edilmişti. Dönemin komutanı, “bize bu radyoyu çalıştırtacaksınız, bu radyoyu yayına geçireceksiniz, bizde duyurularımızı buradan yayınlayacağız” emrini vermişti. Radyo, 13 Eylül 1980’de tekrar yayına başladı. Radyo müdürü Fevzi Erginsoy, yayın şefi TRT İstanbul Radyosunda da çalışmış olan Şermin Gökmen’di. Adnan Bey ve Necla Aygün spikerdi.

EKİ Radyosu çok hayat kurtardı.

Kan anonsları, işçi kazalarında, grizu olaylarında, ölen işçilerin adları duyuruldu. Televizyonun henüz hayatımıza girmediği yıllardı. TRT yayınları Zonguldak’a ulaşamadığından dinlenemiyordu. Doğal olarak sokaktaki vatandaş EKİ Radyosu ve çalışanlarını tanırdı.

“Siyah akar Zonguldak’ın deresi;

Yüzkarası değil, kömür karası;

Böyle kazanılır ekmek parası” demişti, Orhan Veli.

Radyonun geniş bir arşivi vardı.

Yaklaşık 5 bin plak… 2 bin 500 âdeti long play olmak üzere, 2 bin 500 âdeti de Türk Halk ve Sanat müziği plağı. James Last, Paul Monro gibi dünyanın en büyük orkestralarının orijinal long playleri. Yine, yaklaşık 2 bin makara bant. Akai teypler… Dual plak okuyucular. Shure mikrofonlar. Çok zengin bir elektronik donanımı da vardı Radyonun.

Türkiye’nin ilk özel radyosu EKİ, 12 Eylül yönetimince kapatıldı. Oysa bu radyo ile Türkiye Taşkömürü Endüstrisi’nde çalışan on binlerce işçinin, bunların aile ve köylerinde yaşayan babadan oğula tüm madenci insanların eğitimi hedeflenmişti.

EKİ Radyosu, Zonguldak kültürünün önemli bir ürünüydü.

EKİ Radyosu, bir kent kültürünün ürünüydü.

EKİ Radyosu, madencilik kültürünün bir ürünüydü.

Şimdi ise…

Zonguldaklının kulaklarında hoş bir seda olarak kaldı.

Kaynakça:

Şükran Uzun Kırömeroğlu, (“Karanlığın Unutulmuş Sesi, Zonguldak EKİ İnsan Gücü Eğitim Radyosu” tigiad.org.tr, Sayı: 39 Mayıs 2017).

Nadir Avşaroğlu, (“Ereğli Kömür İşletmesi Radyosu”, Mühendislik Mimarlık Öyküleri, Cilt: 5-13, öykü-10, TMMOB, Nisan 2012).

Selim Esen
Gercekedebiyat.com