Gerçek Edebiyat

Bu kitabın konusu, Eski Yunan kaynaklarının Saka olarak nitelediği Turk soylu üç filozofun tanıtılması ve onlara izafe edilen eserlerin çevirisidir. Bunlardan ilk ikisi, Toharis (Toxaris) ve Anaharsis (Anakharsis, Anacharsis) MÖ. 6. yüzyılda, yani Yunan düşüncesinin oluşum arifesindeki çağda Atina'da bulunmuş ya da yaşamıştır. Toharıs ve Anaharsis, Şüphecilik, Sofistlik ve Kinik felsefelerin öncüsü ve hazırlayıcısı kabul edilirler. Buna rağmen her ikisi de çağdaş bilginler arasında çok az tanınırlar. Hele Türk felsefecileri arasında hiç tanınmazlar dersek yeridir. Üçüncüsü Yeni Eflatunculuğun kurucusu sayılan ünlü Ammonius Saka (Ammnonius Saccas)dır; MS. 2. yüzyılın sonu ile 3. yüzyılın başlarında Yunan kültürünün hakim olduğu İskenderiye’de yaşamıştır. Diğerlerine kıyasla Ammonius Saka, daha çok tanınan ve bilinen bir düşünürdür.

İlkçağ’ da ve Ortaçağ’ın erken dönemlerinde yaşamış bütün Yunan ve Latin bilginler söz konusu filozoflara "Saka" veya "Sakalı" demişlerdir. Çağdaş batılı tarihçiler ve felsefe tarihçilerine gelince; hemen hepsi Toharis ve Anaharsisi Sakalı kabul etmişlerdir; ancak Ammonius Saka'yı, ya Yunanlı bir filozof olarak takdim etmişlerdir ya da ırkı kökeni hakkında hiçbir şey söylememişlerdir.

Felsefe tarihi okumalarımızda, zaman zaman Toharis ve Anaharsis isimlerine daha az ve Ammonius Saka ismine daha çok rastlamakla onlardan kısmen haberdardık. Ancak, yakın bir zamana kadar onların Türk soylu olabileceklerini hiç düşünmemiştik. Ne zaman ki, yaklaşık on yıl önce bir vesile ile İslâm öncesi Türk tarihi araştırmalarına eğildik; en eski Yunan, Pers ve Latin kaynaklarından ve burada bazı çağdaş batılı tarihçilerin araştırmalarından Sakaların (İskitlerin) Türk olduğunu öğrenince, bundan kendimize adeta bir vazife çıkararak Toharis, Anaharsis ve Ammonius Saka'yı, başta felsefe ve felsefe tarihi ile uğraşanlar olmak üzere Türk okuyucusuna tanıtmak istedik.

 Bu eserde Toharis, Anaharsis ve Ammonius Saka'nın hayatlarından ve düşüncelerinden bahsedeceğiz; ayrıca bize ulaşan ve onlara nisbet edilen eserlerini tercüme ederek sizlere onları tanıtacağız. Tercümesini sunduğumuz metinlerin çok önemli olduğunu düşünüyoruz; çünkü o metinlerden, tarihçilerin haklarında az bilgi olduğunu söyledikleri Sakaların gelenek ve göreneklerini, hayat felsefelerini ve hatta tarihlerini öğreniyoruz. Bu açıdan, söz konusu Sakalı filozofların sadece felsefeyle uğraşanlarımız için değil, tarihçilerimiz için de önemli olduğunu iddia ediyoruz. Metinler okunduğunda da görüleceği gibi, onlarda bugün bizim sahip olduğumuz tarihî Türk zihniyeti ve adetleri ile karşılaşıyoruz. Bu da, hem Sâkalar'ın hem de Sakalı filozofların Türk soylu olduğuna tarihi kanıtlarından birisini teşkil edecektir.

Bu ve daha sonra yapacağımız benzer çalışmalar, bizim tarafta da hayli taraftar bulmuş olan batılıların Ortaçağ'dan itibaren “Türkler, barbardır”, “Türkler sadece kılıç sallamasını bilirler", “Türkler düşünce ve bilim üretmemişlerdir" gibi iftiralarına da, aynı zamanda tarihî bir cevap olabileceğini düşünmekteyiz.

Ayrıca sözkonusu Sakalı filozoflarının aracılığıyla eski Türk düşüncesinin, Yunan düşüncesine geçişi, özellikle Anaharsis'in ve Ammonius Saka’nın Ortaçağ Hıristiyan, Yahudi ve İslâm düşüncelerine ve hatta modern Batı düşüncesine etkilerinden de bahsedeceğiz. Anaharsis'in, düşünce ve yaşam tarzı, bazı modem Avrupa düşünürleri tarafından örnek alınmıştır; onlar kendilerine "Anaharsis" Ismini bile vermişlerdir. Onun hikmetli sözleri, hem Batı'da ve hem de İslâm dünyasında bugüne dek aktarıla gelmiştir. Ammonius Saka, özellikle Plotinus ve Hıristiyan Origen gibi öğrencileri vasıtasıyla Batı ve İslam felsefeleriyle tasavvufa ve mistisizme büyük etki yapmıştır.

Bu eserin ortaya çıkmasında birçok zevâtın yardımı olmuştur. Türkiye’de bulamadığım kaynakların temini konusunda yardımlarını esirgemeyen değerli bilim adamı Sayın Prof. Dr. Tahsin Görgün Bey'e ve genç bilim adamı Abdullah Güllüoğlu'na teşekkürlerimi sunmaktan kıvanç duyuyorum. Aynı şekilde bazı Yunanca ibarelerin anlaşılması konusunda yardımlarını esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Saffet Babür Bey’e de teşekkür borçlu olduğumu belirtmeliyim. Ayrıca çalışmamızın seyrinde teşviklerini gördüğüm Sayın Prof. Dr. S. Hayri Bolay ve Prof. Dr. Bahaeddin Yediyıldız Beyler ile Sayın Prof. Dr. Esin Kahya Hanım'a da burada en içten hürmetlerimi sunmayı bir zevk bilirim. Kitabın basılmasında maddi ve manevi katkılarını esirgemeyen Akçağ Kitabevi sahibi Sayın Ahmet Ünalmış Bey ile diğer yetkililerine ve çalışanlarına şükranlarımı arz etmeyi de bir borç kabul ediyorum.

Umarım bu çalışmamız Türk düşünce ve kültür tarihini aydınlatmaya bir katkı olabilir.

19 Eylül 2010

Prof. Dr. Mehmet Bayrakdar
Yeditepe Üniversitesi Felsefe Bölümü

* Yunanistan'da Saka Türkü Üç filozof, Prof. Dr. Mehmet Bayrakdar, Akçağ Y. 1. baskı Ankara 2013

Gerçekedebiyat.com