Gerçek Edebiyat

Arapça olan ve hadis-i şerifte geçen Mevla sözünün Türkçedeki karşılığı “Besleyip yetiştiren, terbiye edip geliştiren, varabileceği olgunluğa eriştiren, amca, amcaoğlu, oğul, kız kardeş oğlu, sahip ve malik, köle, birinin izini izleyen, ona uyup izinden giden, ortak, ahitleşilen kişi, arkadaş, komşu, bir yere gelip konaklayan, ihsan eden, nimet veren, efendi, dost, yardımcı, bir işte tedbir ve tasarruf, vilayet sahibi”dir.

Kur'ân-ı Mecid'de,II. sure-i celilenin (Bakara) 286. ayet-i kerimesinde, tedbir ve tasarruf sahibi, yardımcı, III. sure-i celilenin (Âl-i İmran) 150. ayet-i kerimesinde, yardımcı ve dost, VI. sure-i celilenin (En'âm) 62. ayet-i kerimesinde tasarruf sahibi, VIII. sure-i celilenin (Enfâl) 40. ayet-i kerimesinde, dost ve yardımcı, IX. sure-i celilenin (Tevbe) 51. ayet-i kerimesinde, yardımcı, X. sure-i celilenin (Yünus a.s.) 30. ayet-i kerimesinde tedbir ve tasarruf sahibi, XXII. sure-i celilenin (Hacc) 78. ayet-i kerimesinde dost, XLVII. sure-i celilenin (Muhammed s.a.v.) 11. ayet-i kerimesinde yardımcı, LXVI. sure-i celilenin (Tahrim) 2. ve 4. ayet-i kerimelerinde dost ve yardımcı anlamlarınadır ve Esmâ-i Husnâ'dan, yani Allahu Taâlâ'nın adlarındandır; 4. ayet-i kerimede, Hz. Peygamber'e (s.m.), Allah'ın, Cebrâil'in ve müminlerin en temizinin yardımcı olduğu bildirilmededir ki bu da, Süyüti'nin E'd-Dürr'ülk Mensür'undaki, Kenzü'-Ummâl'deki, Mecma'uz-Zevâid'deki hadislere nazaran Ebü Tâlib oğlu Ali'dir (r.a. Fazâilü'l-Hamse;1,8.271-272).

Abdülbaki Gölpınarlı, evinde çalışırken 

IV. sure-i celilenin (Nisâ) 33. ayet-i kerimesiyle XIX. sure-i celilenin (Meryem a.s.) 5. ayet-i kerimesinde, mirasçılar anlamına ve cem’ sıygasıyla mevdli diye geçer. XVI. sure-i celilenin (Nahl) 76. ayet-i kerimesinde, köle sahibi anlamına mevla, XXII. sure-i celilenin (Hacc) 13. ayet-i kerimesinde, müşriklerin, kendilerine sahip sandıkları mevhum mabutlar, XXXIL. sure-i celilenin (Ahzâb) 6. ayet-i kerimesinde gene cem' sıygasıyla ve köleler anlamına mevdii, XLIV. sure-i celilenin (Duhân) 41. ayet-i kerimesinde dost anlamına mevla olarak geçmektedir.  

Hadis-i şerifteki mevla'yı, Rab anlamına almamıza imkân yoktur; İslam dininde Rab, âlemlerin Rabbi olan, şeriki, naziri bulunmayan, noksan sıfatlardan münezzeh bulunan Allahu Taâlâ'dır. Amca, amca oğlu, oğul, kız kardeş oğlu, köle sahibi, köle, ortak, komşu, arkadaş, ahiddaş, bir yere konaklayan, ihsan sahibi, mirasçı gibi anlamlara alamayız. Efendi, seven, dost, yardımcı gibi anlamları iblâğ için, yani, herhangi bir münasebetle —ki bu münasebet de hadisin vürüdunda yoktur — bir veya birkaç kişiye, rastgele bir yerde söylenebilecek bir söz için o kadar kalabalıkta, o sıcakta, ileri girenleri geriye döndürüp, geri kalanları çağırıp, minber kurdurup Ali'yi yanlarına alarak bütün sahabeye göstermelerine hiç de lüzum yoktur; hele sahabenin kutlaması, büsbütün anlamsızdır.

Müminlerin Emiri Hazreti Ali, Abdülbaki Gölpınarlı, Kapı Yayınları 

Hadis-i Şerif, XXXIII. sure-i celilenin (Ahzâb) 6. ayet-i kerimesinin mealini, yani, Hz. Peygamber'in bütün inananlar üzerindeki vilayetlerini, aynı surenin 36. ayet-i kerimesinde beyan buyurulduğu gibi, Allah ve Rasülü, bir işe hükmedince, erkek, kadın, hiçbir inananın, o işi dilediği gibi yapamayacağını hatırlatmaktadır ve V. sure-i celilenin 67. ayet-i kerimesinde emir buyurulanı, Ali'nin (a.m), müminlerin veliyy-i emri, emiri, Hz. Peygamber'in (s.m.) vasıy ve halifesi olduğunu ilan ve iblâğdır ancak. Nitekim bu olaydan sonra V. sure-i celilenin (Mâide), “Bugün dininizi ikmâl ettim sizin; nimetimi tamamladım size; din olarak İslam'ı seçip hoşnut oldum, razı oldum." ayet-i kerimesi nazil olmuştur (El-Murâcaât'a bk. 206-214). 

Abdülbaki Gölpınarlı 
(Hazreti Ali, Kapı yayınları, İst. 2019 s. 58-59) 
Gercekedebiyat.com