Gerçek Edebiyat

11 Eylül 2025'te Londra'daki Kraliyet Adalet Divanı'nın duvarından kısmen kaldırıldıktan sonra bir Banksy duvar resmi (fotoğraf: Dan Kitwood/Getty Images)

Evler bombalanıp yakılıyor. Filistin yanlısı protestocular hapse atılıyor. Göçmenler Amerika Birleşik Devletleri sokaklarından kayboluyor. Yerli halkların hakları tehdit altında.

2025 yılında adaletsizliklerin sayısı az değildi. Sürekli tekrarlanan trajik görüntüler ve haber başlıklarına karşı duyarsızlaşmayı reddeden sanatçılar ve yaratıcı aktivistler, bazen kendi hayatlarını ve geçim kaynaklarını riske atarak yeteneklerini seferber ettiler.

Aşağıda, 2025 yılında iktidara karşı gerçeği dile getiren 10 eser yer alıyor; bu liste, yeni yıla umut ve cesaretle girmemizi sağlayacak duvar resimleri, protesto eylemleri, müze sergileri ve diğer sanatsal jestlerden oluşan -ama kesinlikle kapsamlı olmayan- bir listedir.

1- Banksy'nin Filistinli Protestocuları Destekleyen Duvar Resmi

Banksy'nin Eylül ayında Kraliyet Adalet Divanı'ndaki duvar resmi ve silindikten sonra daha da değerlenen görüntüsü (Instagram'da @Banksy aracılığıyla Hyperallergic'ten ekran görüntüsü)

8 Eylül'de, Londra'da Filistinli aktivistleri desteklemek için protesto eden 900 kişinin toplu tutuklanmasından iki gün sonra Banksy, şehrin Kraliyet Adalet Divanı binasının dış cephesinde ürpertici yeni bir duvar resmi ortaya çıkardı. Gizemli sokak sanatçısının karakteristik şablon tekniğiyle yaptığı ve yetkililer tarafından hızla kapatılan resim, bir mahkeme yargıcının bir protestocuyu tokmağıyla dövdüğünü tasvir ediyordu. Bu, Temmuz ayında "terörist" örgüt olarak ilan edilen aktivist grup Filistin Eylemi'ne İngiliz hükümetinin getirdiği yasağın tavizsiz bir kınamasıydı. İronik bir şekilde, Banksy'nin resmi, duvardan silindiği için daha da güçlü hale geldi ve kendi başına bir protesto sanat eseri haline gelen, akılda kalıcı bir silüet bıraktı.

2- Göçmenlerin Yardım Çığlığının Hava Fotoğrafı

 

28 Nisan 2025'te Teksas, Anson'daki Bluebonnet Gözaltı Tesisi avlusunda bedenleriyle SOS harflerini oluşturan tutukluların drone görüntüsü (© Reuters/Paul Ratje)

ABD-Meksika sınırından göçmenlik ve sınır sorunlarını yerinde takip eden foto muhabiri Paul Ratje, Teksas, Anson'daki Bluebonnet Gözaltı Tesisi'nde tutulan göçmenlerin "SOS" harflerini oluşturduğu bu nadir hava fotoğrafını yakaladı. Trump yönetimi tarafından az veya hiç kanıt olmaksızın "yabancı düşmanlar" olarak etiketlenen, çoğunluğu Venezuelalı olan ve Bluebonnet'te tutulan erkekler, El Salvador'daki kötü şöhretli maksimum güvenlikli hapishane CECOT'a sınır dışı edilmekten korkuyorlardı. Ratje, gazetecilere gözaltı tesisine erişim izni verilmediğini ve kasabada kimseyle yüz yüze çok az temas kurduğunu, bu nedenle fotoğrafı çekme deneyiminin "gerçeküstü" olduğunu söyledi.

“Tutuklularla, her ne kadar insansız hava aracımın objektifinden olsa da, bu iletişimi kurmak benim için beklenmedik bir şeydi,” diye anlattı Ratje Hyperallergic'e. “Bana göre, insansız hava aracımla iletişim kurma kararları, acımasız bir üne sahip CECOT'a gönderilme tehdidi altında hissettikleri aciliyetin ve kaygının açık bir göstergesiydi.”

3- Özgürlüğe saldırı

 

Sokak sanatçısı Doug Groupp'un (diğer adıyla Clown Soldier) "Özgürlüğe Saldırı" grafitisi (fotoğraf: Isa Farfan/Hyperallergic)

 
Protesto pankartlarında ve metro grafitilerinde; Fransa'daki bir duvar resminde ve ABD hükümetinin güç suiistimallerini kınamak için göstericilerin elbisesini, tacını ve ikonik meşalesini giydiği yürüyüşlerde yer aldı. Amy Sherald'ın yukarıda bahsedilen portresinden politikacıların heykelin iadesi çağrılarına kadar, Özgürlük Heykeli'nin yeniden yorumlanması ve yeniden ortaya çıkışı, halkın toplulukları bir araya getiren ve zaman içinde eyleme ilham veren sanat ve sembollere duyduğu açlığı ortaya koyuyor.

4- Duane Linklater'ın Bufalo Heykelleri

 

Duane Linklater: 12 + 2'deki Dia Chelsea'deki "wallowposition" enstalasyonundan bir bufalo heykeli (fotoğraf Hrag Vartanian/Hyperallergic)

Omaskêko Ininiwak (Kri) sanatçısı Duane Linklater, Dia Chelsea'deki dokunaklı 12 + 2 sergisinde, yerli halk ile bufalo arasındaki simbiyotik ilişkiyi ele aldı. Sergi, hayvanların hem görkemli hem de hassas olan yedi tel ve kağıt hamuru heykelinden oluşuyor. Beyaz yerleşimciler tarafından yerli halkın hem maddi hem de manevi geçim kaynaklarından mahrum bırakılması amacıyla yürütülen soykırım kampanyasının bir parçası olarak öldürülen milyonlarca bizonun aksine, Linklater'ın bizonları özgürce dolaşıyor. Bizonlar, kasıtlı olarak, bizonların yapmaya eğilimli olduğu çeşitli çamurda yuvarlanma pozlarında resmedilmişler; örneğin, toprakta yuvarlanma gibi.

Kendilerini rahat, güvende ve mutlu hissettikleri zaman. Linklater, böyle bir ortam yaratarak, yerli yaşamın ne kısıtlandığı ne de tehdit edildiği bir geleceğe işaret ediyor.

5- Los Angeles Yangınlarından Sonra İklim Değişikliği Uyarısı

Protesto Resmi, Fosil Yakıt Endüstrisinin Los Angeles Yangınlarındaki Rolünü Ortaya Koyuyor

Los Angeles yangınlarının kurbanları, Mart ayında Kuzey Kaliforniya'daki Chevron petrol rafinerisinin önünde toplanarak, yangınların yayılmasına katkıda bulunduğunu bildiğimiz sıcak ve kuru koşulların oluşmasında fosil yakıtların rolünü protesto ettiler. Bu mitingin ve Pasadena'daki bir diğer mitingin merkezinde, Eddie Rodolfo Aparicio, David Solnit ve düzinelerce gönüllü tarafından yaratılan, kalın bir siyah duman bulutu yayan hala ayakta duran bir bacanın resmi vardı. Hem İngilizce hem de İspanyolca yazılmış "Fosil Yakıtlara Değil, Topluluklara Yatırım Yapın" çağrısı, yangınlardan kurtulan bacaların metaforik gücünden yararlanan resmi çevreliyor. Eaton Yangını'nda Altadena'daki evini kaybeden Aparicio, Hyperallergic'in Los Angeles Muhabiri Matt Stromberg'e, "Her zaman bir duygunun iki yönünü de barındırabilecek sembollere bakıyorum: dayanıklılık ve travma" dedi.

6- Protestocuların Unutmayı Reddettiği Çizim

New York'ta düzenlenen "Kral Yok" protestosundaki bir pankart (fotoğraf Hrag Vartanian/Hyperallergic)

Başkan Trump'ın, bu yılın başlarında içeriği kamuoyuna açıklanan, hüküm giymiş seks tacirinin 50. doğum günü için hazırlanan kaba bir albümün parçası olarak Jeffrey Epstein'e hediye ettiği bildirilen çizim, kendi başına konuşuyordu. Çizimde, bir kadının vücudunun ana hatları içine yazılmış ve kasık kıllarının yerine "Trump" imzası atılmış, başkan ve Epstein arasında gizemli bir hayali konuşma yer alıyordu. Ancak görüntünün yeni bir versiyonu hızla dolaşmaya başladı; bu versiyon, şeffaflık ve hesap verebilirlik talep eden endişeli vatandaşlar tarafından benimsendi. Bu kişiler, Hyperallergic'in kurucu ortağı ve Genel Yayın Yönetmeni Hrag Vartanian tarafından Ekim ayındaki "Kral Yok" protestosunda çekilen yukarıdaki gibi protesto pankartlarında ve posterlerinde artık kötü şöhretli kum saati şeklini çoğalttılar. Yıl sonu Epstein dosyalarının yayınlanması ve Trump'a karşı ciddi iddialar içeren bazı dosyaların ortaya çıkması ve bir milyon daha dosyanın yayınlanacağı vaadiyle birlikte, bu vahim görüntüyü yeniden gündeme getiriyoruz.

7- Pennsylvania Bulvarı'nda Gazze için 17 000 Çocuk Ayakkabısı

 

New York Şehri kültür savunuculuk örgütü People's Forum tarafından düzenlenen bir ayakkabı anıtı. 5 Nisan 2025, Washington, DC. (Fotoğraf: Isa Farfan/Hyperallergic)

 
İsrail'in Gazze'de gerçekleştirdiği katliamların yıkıcı bir görselini sunan New York merkezli People's Forum grubu, Ekim 2023 ile Nisan 2025 arasında öldürülen Filistinli çocuk sayısına dayanarak, yaklaşık 17.000 çift çocuk ayakkabısını Washington DC'deki Pennsylvania Bulvarı'na dizdi. Hyperallergic yazarı Isa Farfan, resmi hükümet geçit törenlerinin ve protesto yürüyüşlerinin klasik bir güzergahı olan tarihi cadde boyunca dizilmiş, sonsuz gibi görünen minik sandalet ve renkli spor ayakkabı sıralarını görüntüledi. Ekim ayındaki ateşkes anlaşmasına rağmen İsrail şiddeti Gazze'de devam etti ve o zamandan beri yüzlerce Filistinlinin öldürüldüğü bildiriliyor.

8- Fabián Cháirez'in "Rabbin Gelişi" adlı eseri

Fabián Cháirez, "La venida del señor" (2018) (fotoğraf: Lalo Hermosilla Hanus/blok_studio_, sanatçının izniyle)

 
Meksikalı sanatçı Fabián Cháirez, eşcinsel rahip ve rahibelerin müstehcen pozlardaki enfes portrelerini birkaç yıl önce yaratmaya başladı, ancak eserler 2025 yılında sanatsal özgürlük üzerine tartışmaların odak noktası haline geldi. Cháirez'in Meksika'nın ulusal üniversitesine bağlı Academia de San Carlos Centro Historico'daki kişisel sergisi La venida del Señor (Rabbin Gelişi), Hristiyan ve sağcı grupların protestolarının ardından Şubat ayında sansürlendi. Cháirez, Hyperallergic'e yaptığı açıklamada, eserlerinin sansürlenmesinde "çifte standart" gördüğünü söyledi: "Bence protesto etmemiz gereken başka konular da var, örneğin kilisenin güç istismarı ve kilise içindeki cinsel istismarlar," dedi.

9- Otoriter Karşıtı Bir Sergi Çin Tarafından Sansürlendi

 Tayland Sanat Merkezi, Çin'den Gelen "Baskı" Sonrasında Sergiyi Sansürledi

Doc Tenzin, "Dünya Duyulur" (2025), Bangkok Sanat ve Kültür Merkezi'nde (fotoğraf sanatçının izniyle)

 
Ağustos ayında Bangkok Sanat ve Kültür Merkezi'nde Hong Kong, Tibet ve Uygur diasporasından sanatçıların eserlerinin sergilendiği bir sergi, Çinli yetkililerin baskısı altında ağır bir şekilde sansürlendi. Metinler karartıldı, videolar kapatıldı ve Doğu Türkistan (Sincan) ve Tibet bayrakları, Tibetli sanatçı Tenzin Mingyur Paldron'un (Doc Tenzin) "Dünya Duyulur" (2025) adlı enstalasyonundan kaldırıldı. "Suç Ortaklığı Takımyıldızı: Otoriter Dayanışmanın Küresel Mekanizmasını Görselleştirme" sergisinin organizatörleri, aralarında zulüm korkusuyla ülkesinden kaçtığı bildirilen Myanmarlı bir sanatçının da bulunduğu ekip, örtülü sanat eserleriyle sergiyi açık bırakmayı "kendi başına bir açıklama" olarak tercih ettiklerini söyledi.

10- ICE'nin Acımasızlığına Karşı Çıkan Doğuş Sahneleri

3 Aralık 2025'te St. Susanna Kilisesi'ndeki Doğuş sahnesi (fotoğraf: Suzanne Kreiter/The Boston Globe via Getty Images)

Batı Kıyısı'ndan Vatikan'a kadar, göçmenler, yerinden edilmiş insanlar ve ezilen topluluklarla insani dayanışmayı iletmek için Doğuş sahnelerinin kullanılması geleneği yeni değil. Bu uygulama, bu yıl özellikle Göçmenlik ve Gümrük Muhafaza Teşkilatı'nı (ICE) ve şiddet içeren saldırganlık geçmişini eleştiren sert gösterilerle devam etti. Bunun bir örneği olan, yukarıda resmedilen Massachusetts, Dedham'daki St. Susanna Kilisesi'ndeki Doğuş sahnesi, Kutsal Aile yerine "ICE BURADAYDI" yazan bir tabela içerdiği için sağcı politikacılar tarafından saldırıya uğradı.

Valentina Di Liscia
(Hyparallergic)
Gercekedebiyat.com