Gerçek Edebiyat

Karikatür Sanatı üzerine iki değerli kitap çalışması da olan iletişimci-gazeteci-yazar Hıfzı Topuz, Cumhuriyetimizle yaşıt, Cumhuriyetimize çok yakışan üretken bir aydınımızdır.

Hıfzı Topuz’a nice verimli yıllar diliyorum, 30 Ocak 1998’de yıldızlara karışan karikatürcü arkadaşı Ali Ulvi Ersoy için, yakınlarda kaleme aldığı bir yazıyı –birazcık kısaltıp- paylaşarak iki büyük değerimize de saygılarımı sunuyorum.

DOSTUM ALİ ULVİ ERSOY

Bana Ali Ulvi’yi Cumhuriyet’te çizmeye başladığı günlerde Ferruh Doğan tanıttı. Kısa sürede yakın dost olduk. Ulvi bir süre sonra İsmail Cem’in ablası Alev’le evlendi.

Maçka’da Bronz sokağının üst başında bir apartmanda oturuyorlardı. Ya onların dairesinde bir araya geliyorduk ya da Beyoğlu’nda karikatürcülerin buluştuğu lokallerde.

(…) 1950’de Cumhuriyet’te çizmeye başladı. Çeşitli dergilerde de karikatürleri çıkıyordu. 

O yıllarda bir konuşmasında şöyle demişti:

“Benim kafamı açan Orhan Veli oldu. Bir yazısında ‘Karikatürcüler mesleklerini bilmiyorlar, karikatürü yazıyla dolduruyorlar. Oysa karikatür çizgiyle anlatılan bir mizah dalıdır’ demişti. Biz de 1950 kuşağı olarak yazısız karikatürler çizmeye başladık.” 

Ulvi daha sonraları da karikatürün sanatsal yanını şöyle anlatıyordu: 

“Karikatür bir sanat yapıtıdır. Mizahın çizgilerdeki kurgusudur. Bu açıdan sanat karikatürü yazıya gerek duymaz. Gazete karikatürü günlük olayların ve siyasal gelişmelerin yorumudur. Bu açıdan da sanat iddiası taşımayan karikatürler gibi gazete karikatürü de yazıyı kullanabilir. Sanatsal niteliği olmayan karikatürlerde o olaylar uçup gittiğinde karikatür de yok olur. Bu anlamıyla gazete karikatürü biraz nankördür.”

Ali Ulvi, Cumhuriyet’te her zaman namuslu, dürüst, geniş kültürlü, kıvrak zekalı, ince esprili ve devrimci bir sanatçı olarak karikatür çizdi. Mesajlarını bir çırpıda kavrıyordunuz. Karikatürleri uzun süre belleğinizden silinmiyordu. Gün oluyor parti kodamanlarının sözlerini değil, Ulvi’nin karikatürlerini anımsıyordunuz. Zaten geniş açıdan baktığımızda gazete karikatürcüsü bir tarih yazarıdır. Siyasal entrikalar, üçkağıtlar, yolsuzluklar, işkence olayları, barışı korumak için gençlerin savaşı gibi olayları hep karikatürcüler tarihe geçirmişlerdir. 19. ve 20. yüzyılda ve bugün bütün dünyada yaşanan olayların en canlı örneklerini karikatürlerde bulursunuz. İşte bu açılardan Ali Ulvi tarihe geçecek örnekler verdi. 

Ulvi’nin hiç unutmadığım birkaç olayı var. Birincisi şu: 

Ulvi oldum olası polislerden hoşlanmıyordu. İçinden hep onları sindirmek geçiyordu. Yine bir gün uzun siyah paltosu ve kalantor havasıyla İstiklal Caddesi’nde giderken karşısına çıkan bir polise sert bir sesle “İlikle şu yakanı” diye bağırmıştı. Polis de neye uğradığını anlamayarak hemen yakasını ilikleyip gitmişti.

Ulvi bir gün de yanında iki arkadaşıyla birlikte Beyoğlu Karakolu’na gitmiş ve başkomiserin odasına çıkarak “Ben Ankara’dan geliyorum, Beyoğlu’nda asayiş yerinde mi, bana bilgi verin,” deyince, başkomiser de ona geniş bilgi vermişti. 

(…)

Ben Afrika’da görevdeyken de Ulvi ile sık sık mektuplaşıyorduk. Afrika’dan dönüşlerimden birinde, 4 Eylül 1979’da kendisinden bir mektup aldım. Şöyle diyordu:

“Sen şimdi Paris’e yeniden alışmaya çalışıyorsundur. Ben de 50 küsur yıldır buraya alışmaya çalışıyorum. Burada dostlar arasında o eski canlılık kalmadı gibi. Buluşmalar buluştuğumuz akşamlara inhisar ediyor, sonra da herkes kendi dünyasında. Belki de konuşacak şeylerimiz kalmadı. Eski dostlukları yenileyemiyoruz. Keyifsizim, boş ver.”

Bu da Ulvi’nin 13 Şubat 1980 tarihli mektubundan:

Burada her şey bildiğinden daha olumsuza doğru gidiyor. Televizyondaki haberler, sabah gazeteleri insanın içini karartıyor. Fiyatlara yetişmem olanak dışı. Elinden balonunu kaçıran çocuklara döndüm.

Bu arada benimle ilgili keyifli iki olay var. Birincisi Financial Times, David Tonge imzasıyla bir mektup aldım. Benim Cumhuriyet’te çıkan karikatürlerimi basmak istiyorlar ve bunlar için ödeme yapmak istediklerini bildiriyorlar. Ne öderler bilemem ama hoşuma gitti. 

Öteki de şu: Bir İtalyan gazeteci dün seçtiği 17 karikatürümün fotolarını çekip gazetesine gönderdi. Pazar günü de bir televizyon için evimde arzı endam edip benimle konuşacak. Ecelim mi geldi, nedir? 

Bu da 22 Ekim 1980 tarihli bir mektuptan: 

“Hıfzıcığım, ben 12 Eylül’den sonra üç haftalık bir suskunluk devresine girdim. Hiçbir şey çizemedim gazeteye. Çizdiğim üç dört karikatür de gazeteye konmadı. Yeni döneme biraz güçlükle intibak ettim. Yani ne kadar edebildimse de can güvenliğimin büyük ölçüde sağlandığını söyleyemem. Türkiye’nin ekonomisi ve siyasal gelişmeleri için hayırlısı diyoruz, o kadar.”

 (…)

20 Temmuz 1983’te aldığım bir mektupta şu satırlar yer alıyor:

“Sevgili Hıfzı, görüşmeyeli çok oldu. Hıfzı nerelerde filan derken Ferruh’tan öğrendim ki sen yine Paris’te, Unesco’dasın. Tam Hıfzı geldi, buraya yerleşti, diye düşünüp sevinirken tekrar gurbete gitmen büyük sürpriz. Anlaşılan yabancılar seni bizden daha iyi değerlendiriyorlar. Neyse... Sağ kaldıkça yine görüşeceğiz demektir.

Bu arada Simavi Vakfı’nın davetlisi ve jüri üyesi olarak İzmir’e gittim. Alev’le bir haftalık tatil yaptık ve zengin yaşamının ne olduğunu ilk defa bu yıl öğrendim.” 

Ali Ulvi’yi 1 Şubat 1998’de 74 yaşında son yolculuğuna uğurladık. 48 yıl boyunca Cumhuriyet’te çizen Ulvi için ilk tören Cumhuriyet’in Cağaloğlu’ndaki bahçesinde yapıldı. Törene Başbakan Yardımcısı Bülent Ecevit, Erdal İnönü ve Ulvi’yi bütün sevenler katıldı.

Ali Ulvi’nin ölümüyle Türk karikatürü şairini yitirmiş oldu. Ama Ulvi’nin Türk karikatür tarihindeki yeri her zaman parlayacak.

Hıfzı Topuz / 29 Mart 2020-Cumhuriyet

Mustafa Bilgin
Gerçekedebiyat.com